نوسینگەی مافەكانی مرۆڤ لە نێردەی نەتەوە یەكگرتوەكان لە عێراق(یونامی)، ئەمڕۆ چوارشەممە، راپۆرتێكی چاودێری خۆی بۆ دادگاییكردنی زیندانیانی بادینان بڵاوكردەوەو دەڵێت: هەمویان بە تاوانی مەترسیدار تۆمەتباركراون لەسەر بنەمای حوكمی ناڕون و بەبێ بونی بیانویەكی گونجاو سەبارەت بەو حوكمانەی كە لەلایەن دادگاوە دەركران.

“مافەكانی مرۆڤ و ئازادی رادەربڕین: دادگاییكردن لە هەرێمی كوردستان” ناونیشانەی راپۆرتەكەی یونامییە، كە تێیدا هەڵسەنگاندنی خۆی بۆ بەڕێوەچونی دادگاییكردنی زیندانیانی بادینان لە میانی چاودێریكردنی دادگاییكردنەكاندا خستۆتەڕو.

بەگوێرەی راپۆرتەكە، كۆمیساریی مافەكانی مرۆڤی یونامی چاودێری بەڕێوەچونی چوار كەیسی دادگاییكردنی 16 لە دەستگیركراوانی بادینانی كردوە كە تێیدا 15 لەوان سزادراون بە زیندانیكردن.

كۆمسیۆنی باڵای مافەكانی مرۆڤ نەتەوە یەكگرتوەكان چاوپێكەوتنی تایبەت لەناو زیندانەكاندا ئەنجامداوە لەگەڵ هەمو دەستگیركراوەكاندا و هەروەها چاویان كەوتوە بە دادوەرەكان، پارێزەرەكانی بەرگری، داواكارە گشتییەكان، بەرپرسانی بەندیخانەو بەشداربوە تایبەتمەندەكان وەك چالاكوانانی كۆمەڵگەی مەدەنی و خانەوادەی دەستگیركراوەكان.

لە راپۆرتەكەدا هاتوە، سەرەڕای پێشكەشكردنی داواكاری نوسراو بۆ ئەنجومەنی باڵای دادوەری هەرێمی كوردستان، نوسینگەی كۆمسیۆنی باڵای مافی مرۆڤی نەتەوە یەكگرتوەكان، دەستی نەگەیشتوە بە دەقی سزاكان و نوسراوی دادگاییكردنەكان، تەنها بۆ دو بڕیاری دەستەی دوەمی سزادانی دادگای تێهەڵچونەوەی هەرێمی كوردستان نەبێت.

لە راپۆرتەكەدا هاتوە، كە نوسینگەی كۆمسیۆنی مافی مرۆڤی یونامی پاڵپشتی خستنەڕوی هیچ هەڵوێستێك ناكات دەربارەی تاوانباربون یان بێتاوانی ئەو كەسانە، بەڵام وتوشیەتی”دەبێت ئەوە بگوترێت كە زانیاری دەربارەی سروشتی حوكمەكان و تۆمەتەكان هەمو كات بەڵگەدار نەبون لەكاتی چاودێریكردنی دادگاییكردنەكە.”

هەروەك لە راپۆرتەكەدا هاتوە كە كۆمسیۆنی مافی مرۆڤی یونامی نەیتوانیوە چاودێری دادگاییكردنی ئەو سزادراوە بكەن كە لە مانگی حوزەیرانی 2021دا لە دادگای تاوانەكانی دهۆك بە حەوت ساڵ زیندانی حوكمدراوە ئەوەش لەبەر ئەوەی تۆمەتبارەكە نوێنەرایەتی نەكراوەو كەس بە بەرواری دادگاییكردنەكەی نەزانیوە تەنانەت كەسوكارەكەشی.

وتوشیەتی”بۆیە ناتوانی ئەم كەیسە بخەینە نێو ئەم شیكرنەوەیەی لەئێستادا ئەنجامی دەدەین. لەپاڵ ئەوەشدا یۆنامی و كۆمیسیاری باڵای مافەكانی مرۆڤ چەندین راپۆرتی تریان دەستكەوتوە دەربارەی ئەم دادگاییكردنە كە جێگەری نیگەرانین.”

یۆنامی سەبارەت بە دادگاییكردنەكان ئاماژەی بەوەداوە كە پێدەچێ لە زۆربەی كەیسەكاندا كار بە ماددەی 156 لە یاسای سزادانی عێراقی كاری كرابێت تەنها لە دو كەیس نەبێت لەكۆی هەر چوار كەیسەكە كە لەدانیشتنی كۆتایی دادگادا تۆمەتەكان گۆڕاون بۆ تاوان بەپێی ماددەكانی 56 و 222 لە یاسای سزادانی عێراقی.

جەختیشی كردۆتەوە كە هەمو ئەو ئەحكامانەی یاسای سزادانی عێراقی كە ئەو كەسانەی پێ تۆمەتباركراون لە بڕگەی لێڵ و ناڕون پێكدێن كە پێناسەیەكی رونی تاوانەكانیان تێدا دیار نییە.

یەكێكی دیكە لە سەرچاوەیەكانی نیگەرانییەكانی یۆنامی، وەك لە راپۆرتەكەدا هاتوە ئەوەیە كە ماددەی 222 لە یاسای سزادانی عێراقی كە لەلایەن دەسەڵاتدارانی هەرێمی كوردستان بەكارهاتوە بۆ تاوانباركردنی بەشێك لە تۆمەتبارەكان، تۆمەتی گردبونەوەیە بەمەبەستی “كاریگەری بۆ سەر كاروبارەكانی دەسەڵاتە گشتییەكان” كە پێشتر ئەو ماددەیە بە فەرمانی دەسەڵاتی كاتی هاوپەیمانی ژمارە 19 لە بەرواری 9ی تەمموزی 2003 هەڵپەسێردراوە. چونكە “بەشێوەیەكی ناڕەوا مافی ئازادی رادەربڕین و گردبونەوەی ئاشتیانە سنوردار دەكات.”

هەروەك لە راپۆرتەكەدا هاتوە، كۆمسیۆنی مافی مرۆڤی نەتەوە یەكگرتوەكان، تێبینی كردوە لە هیچ یەكێك لە قۆناغەكانی دادگاییكردندا، داواكاری گشتی پێناسەیەكی تەواوی لەبارەی ئەو كارە بنەڕەتییانە سەرەكییانەوە نەخستۆتەڕو كە لەلایەن تۆمەتبارانەوە ئەنجامدراون و بەتاوان دەژمێردرین. “بەڵكو داواكاری گشتی (بە پێشەنگی نوێنەری ئاسایش لەسەرجەم كەیسەكاندا) چەند تۆمەتێكی گشتی لەمیانی دانیشتنەكانی دادگادا خستۆتەڕو.”

وتوشیەتی”داواكاری گشتی سەركەوتو نەبوە لە دەستنیشانكردن و سەلماندنی هیچ كارێكی دیاریكراوە بۆ تۆمەتبارەكان كە پاڵپشتی بكات لە تۆمەتباركردنیان. ئەوەشی ئاڵۆزییەكەی زیاتر كردوە، ئەو گۆڕانكارییانە بون كە لە كۆتا خولەكی دادگاییكردنی دو لە كەیسەكاندا ئەنجامدران، كە ئەوەش وایكرد تۆمەتبارەكان هیچ دەرفەتێكی راستەقینەیان نەبێت بۆ گونجاندنی بەرگرییەكانیان لەبەرامبەر تۆمەتەكاندا.”

جەختیشی كردۆتەوە كە ئەو بەڵگانەی لە دانیشتنەكانی دادگادا پێشكەش كراون لەگەڵ پێوەرە نێودەوڵەتییەكانی مافەكانی مرۆڤدا ناگونجێن، بەتایبەتیش پێشێلكاری لە مافی تۆمەتبار لە داواكردن بۆ پشكنین و پشتڕاستكردنەوەی ئەو گەواهیانەی كە لە دژی خراونەتەڕو.

بەپێی راپۆرتەكە “ئەو دادگایانەی كە كۆتوبەندی توند بەكاردەهێنن یان مافی بانگهێشتكردنی شایەتحاڵەكان رەتدەكەنەوە بۆ لێپرسینەوەو پشكنینیان، لەنێویشیاندا رێگریكردن لە توێژێكی دیاریكراوی شایەتحاڵەكان، ئەم جۆرە دادگایانە لەگەڵ پێوەرەكانی دادگای دادپەروەرانەدا ناگونجێن.”

یونامی نیگەرانی خۆیشی بەرامبەر بەوە دەربڕیوە كە دادگاكان هیچ رێكارێكیان نەگرتۆتەبەر لەبەرامبەر ئەوەی تۆمەتبارەكان وتویانە دەستكاری وتەكانیان كراوە یاخود لەبەردەم دادگا باسیان لەوە كردوە كە دانپێدانانەكانیان بەزۆرەملێ لەلایەن ئاسایشەوە لێ وەرگیراوە.

 لە راپۆرتەكەدا هاتوە كە تێبینی ئەوە نەكراوە كە دادگا هیچ بەدواداچونێك بكات سەبارەت بەوەی كە بەزۆرەملێ دانپێدانان لە تۆمەتبارەكان وەرگیرابێت.

سەبارەت بە بڕیارەكانی دادگا لەو چوار كەیسەدا، لە راپۆرتەكەدا هاتوە كە تێبینی ئەوە كراوە ئەو حوكمانەی لە دادگا دەرچون هیچ هۆكارێكیان پێشكەش نەكردوە بۆ بڕیارەكەو شیكردنەوەشیان بۆ دەرئەنجامە سەرەكییەكان نەكردوە یان ئاماژەیان بە هیچ بەڵگەیەكی ئەوتۆ نەكردوە كە پاڵپشت بێت بۆ ئەم بڕیارە.

هەروەها ئاماژەی بە دواخستنی بەردەوامی دادگاییكردنەكان داوە كە لەكاتی دەرچونی حوكم، تۆمەتبارانی زۆربەی كەیسەكان ماوەیەكی زیاتریان بەكرداری بردوەتەسەر لە زیندان كە بوە هۆی ئازادكردنی راستەوخۆی زۆربەیان دوای دادگاییكردن.

لە راپۆرتەكەدا هاتوە كە دەرئەنجامی چاودێرییەكەیان یشكدەخاتە سەر زنجیرەیەك هۆكاری نیگەرانكەر لە پەیوەست بە مافەكانی مرۆڤ لەمیانی دادگاییەكان لە دژی تۆمەتباران و تارمایی گومانیش دەخاتە سەر دادپەروەری گشتی و شەرعیەتی رێكارەكان.

هەروەها ئەوەش هاتوە كە تۆمەتبارەكان “هەر هەمویان بەتاوانی مەترسیدار تۆمەتباركران، لەسەر بنەمای حوكمی ناڕون و ناوردو بەبێ بونی بیانویەكی گونجاو سەبارەت بەو حوكمانەی كە دەركران لەلایەن دادگاوە.”

یونامی لە راپۆرتەكەیدا چەند راسپاردەیەكی بۆ حكومەتی هەرێم لەبارەی پابەندییەكانی بە سەروەری یاساو سەربەخۆیی دادوەری و مافەكانی مرۆڤ خستۆتەڕو، لەوانە زامنكردنی دادگایی دادپەروەرانە، دڵنیابونەوە لە هەمو وتەكان و شایەتییەكان لەكاتی دادبینیدا، دەركردنی ئەحكامی شیكاری بەشێوەیەكی تەواو بۆ هەمو خەڵك، زامنكردنی رێكارە دادوەرییەكان بەبێ هیچ دەستتێوەردانێكی ناپێویست لەوانە دەستوەردانی سیاسی.

لە پاشكۆی راپۆرتەكەیدا، یونامی وەڵام نوسینگەی رێكخەری راسپاردە نێودەوڵەتییەكانی لە حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ راپۆرتەكەی بڵاوكردۆتەوە كە تێیدا هاتوە”ئێمە راسپاردەكانی راپۆرتی نێردەی نەتەوە یەكگرتوەكان بۆ هاوكاریكردنی عیراق یۆنامی و كۆمیسیاری باڵای مافەكانی مرۆڤ بە هەندوەردەگرین و بەوردی پیاچونەوەو دیراسەی بۆ ئەكەین لەگەڵ هاوكارە بیانییەكانمان كاردەكەین بۆ دانانی چارەسەری دریژخانەیە و بەردەوام كە بخرێتە بواری جێبەجێ كرنەوە. لە هەرێمی كوردستان بەردەوام دەبین لە پاراستن و فراوانكردنی ئازادییەكانی پەیوەست بە راگەیاندن.”

بۆ خوێندنەوەی دەقی راپۆرتەكە كلیك لەم لینكەی خوارەوە بكە:

افەكانی مرۆڤ و ئازادی رادەربڕین: دادگاییكردن لە هەرێمی كوردستان