توك توك، سیمبولی خۆپیشاندانەکانی بەغدا

بەروار: 4 ساڵ لەمەو پێش

توك توك، سیمبولی خۆپیشاندانەکانی بەغدا


بۆ یەكەمجار دوای خۆپیشاندان و نارەزاییەكان لە شارەكانی خواروو ناوەراستی عێراق، زاراوەی توكتوك لە میدیا، بە تایبەت شۆسیاڵمیدیا دەنگی دایەوە، ئەو زاراوەیە ناوە بۆ ئەو ئامێرە دەوترا بەشێك لە خۆپیشاندەران و هاوڵاتیان بۆ هاوكاری و گواستنەوەی بریندار و شەهیدەكانی ناو خۆپیشاندەران بەكاریان دەهێنا، ئێستاش بەشێك لەو هاوڵاتیانەی كەمتر ئاگایان لە رووداوەكان بووە بە لایانەوە گرنگ نەبووە توك توك چیە و بەچی دەوترێت توك توك، لە گۆرەپانەكانی خۆپیشاندەراندا دەیان توك توك بە ڕەنگی جیاواز بەدیدەكرێن، كە بەشێوەی خۆبەخشانە كارەكانیان دەكرد هەر لە بەیانییەوە تا نیوەی شەو بگرە تا بەری بەیان،لەلایەن خۆپیشاندەرانەوە گرنگییەكی زۆریان پێ دەدرێت.
بەپێی زانیارییە سەرتاییەكان، نزیكەی ٥٠٠ توك توك لە گۆڕەپانی تەحریر و دەوروبەری كار دەكەن‌و شانبەشانی خۆپیشاندەران لە ڕیزی پێشەوەی خۆپیشاندانن.
شۆفێری ئەم توك توكانە مەترسی ئەوەیان هەیە دوای خۆپیشاندانەكان حكومەت رێگەیان پێنەدا كاری پێبكەن و قەدەغەیان بكات.

ناوی توك توك لە چییەوە هاتووە؟
(تۆك تۆوك – باجاج) كە بە عێراقی ناوی دەهێنرێت، بە زمانی هندی پێی دەوترێت(رەكشە) بە گشتیش پێی دەوترێت (تكاتیك) لە بەشێك لە وڵاتە هەژار نیشینەكان بۆتە دیاردەیەكی بەرچاو، ئەم ئامێرە بە گواستنەوەی ئاگرین كە لە سێ بەش پێكهاتووە، بە یەكێك لە هۆكارەكانی گواستنەوە دیاری كراوە، لە وڵاتانی ئاسیا بونیان هەیە بە تایبەتی لە وڵاتانی، میسر و سوودان
بەشێوەیەك دروست كراوە شۆفێر لە پێشەوەیە و لە دواوە شوێنی دانیشتن هەیە  كە زۆركات سێ كەس دەگرێت و شوێنی هەڵگرتنی كەلوپەلیی هەیە. بە سوتەمەنی بەنزین كاردەكاتـ، درێژی ئامێرەكە 2.62 مەترە پانییەكەی یەك مەتر و سی سانتیمە، و20 سانتیم لە زەوییەوە دوورە، كێشەكەی 325 كیلۆیە، تەنكی بەنزینەكەی 7 لیتر سوتەمەنی دەگرێت، بەگشتی نزیكەی 30 كیلۆمەتر لەناوشاردا تەنها یەك لیتر یوتەمەنی بەكاردەهێنێت، هێزی كێشەی هەشت ئەسپ و نیوی هەیە،
لە بنەڕەتدا توكتوك درێژەپێدەری هۆكاری گواستنەوەی (ڕیكاشە)ی یابانییە، كە مرۆڤەكان هەڵیان دەگرت و بۆ گواستنەوە بەكاردەهێنران، دواتر زیاتر گرنگی پێدرا و گەیشت بەم شێوەیەی ئێستا بەكاردەهێنرێن.
ووشەی توكتوك باس لەوە دەكرێ لە بنەڕەتدا وشەیەكی تایلەندییە، بەڵام هیچ سەرچاوەیەكی رەسمی ئەوەی پشتراستنەكردووەتەوە، ئەو وشەیە باس لەوە دەكرێ لەوەوە سەرچاوەی گرتووە كە لەكاتی كارپێكردنی ئامێرەكە دەنگێك دەردەكات هاوشێوەی دەربڕینی وشەكەیە.
یەكەم كۆمپانیا و كارگەش كە بەرهەمی هێنا، كارگەی باجاجی هندی بوو، دواتر چەند كارگەیەكی تر دروستیان كرد بە تایبەتی لە تایلەند.
لە ساڵی شەستەكادا لە وڵاتی هندستان بەدەركەوت و دواتر لە ساڵی دووهەزارەكان لە وڵاتانی عەرەبی گرنگیان پێدرا بە تایبەتی لە ساڵی 2005 لە وڵاتی میسر گرنگی زۆری پێدرا، بە پێی ئامارەكان لەو وڵاتەدا، 30 ملیۆن كەس پشت بە گواستنەوەی دەبەستن وەكو ئامێرێكی گواستنەوە،  3 ملیۆن هەلی كاری رەخساندووە بۆ هاوڵاتیان، شەش ملیۆن كەس وەكو سەرچاوەی داهات بەكاری دەهێنن، رۆژانەی هەر بەكارهێنەرێك 100 جونەیهی میسرییە، كە دەكاتە نزیكەی شەش دۆلاری ئەمریكی، مانگانە نزیكەی نۆ ملیار جونەیهی میسری دەستبەكارهێنەرانی دەكەوێت، 15 كارگە كاری دروستكردنی توك توك دەكەن، سێ كۆمپانیای گەورە ئەو كارەیان قۆرخ كردووە، ساڵانە حكومەتی میسری 500 ملیۆن جونەهیی میسری وەكو باج و زەریبە لێیان دەستدەكەوێت.
لە وڵاتی میسر حكومەت بە دەست ئەم هۆكاری گواستنەوەیە گیری خواردوە و هەر ساڵەو بریارێكی بۆدەردەكات، بەم شێوەیە، ساڵی 2005 یەكەمجار هاتۆتە ئەو ووڵاتەوە، ساڵی 2008 حكومەت مادەی 7 لە یاسای هاتوچۆ بۆ دیاری كرد، دواتر لە ساڵی لە ساڵی 2014 بۆماوەی ساڵێك هاوردەكردنە راگرت، دواتر لە ساڵی 2015 بەهەموو شێوەیەك هاتوچۆكۆدنی لە شوێنە دیارەكانی وڵات قەدەغەكرد، ساڵی 2018 رێگەی لێگرت ئەویش بە بیانوی ئەوەی زیانی هەیە بۆ بەكارهێًنەرانی، لە ساڵی 2019 بریاری گۆرینی توك توكی دا بە مینی فان.
لە زۆربەی وڵاتە بەكارهێنەرەكانی بەهۆی ئەوەی مەترسی لەسەر سەرنشینەكانی دروست كردووە هەوڵی بنبركردنی دەدەن لەبەر ئەوەی دەرگای نییە و سەرنشینەكانی خۆیان نابەستنەوە و بەشێكی زۆری  شۆفێرەكان مۆڵەتیان نییە و ژمارە و مۆڵەتی هاتوچۆیان نییە.
بەشێكی بەرچاو لەو وڵاتانەی بەكاری دەهێنن بریتن لە:
بەنگلادیش، هندستان، ئەندەنوسیا، پاكستان، فلیپین، سریلانكا، تایلاند، ڤێتنام، چین، عێراق، ئەمەریكای باكوور، كوبا، سلڤادۆر، غواتیمالا، پیرۆ،میسر، سودان، ئەسیوبیا.

ا

چاوەروان بە...
تاگەکان: